Harlingen.- Het laatste deel van de voettocht door Friesland leidde naar Harlingen en Terschelling. Dat laatste, Terschelling, ging niet door…de winter doorkruiste het plan. Op de Waddenzee lag te veel ijs waardoor de snelle boot vanuit Harlingen niet kon varen…. Ondertussen was het in de gemeenteraad van Harlingen koud, gevaarlijk koud…
In Harlingen, 15.000 inwoners, is na de vorige gemeenteraadsverkiezingen iets opmerkelijks gebeurd. De traditionele bestuurspartijen, VVD, CDA en PvdA kregen klop van een nieuwe, lokale partij, de Frisse Wind, genaamd. Deze lokale partij onder leiding van een energieke huismoeder, had met een slimme, humoristische verkiezingscampagne aansluiting gevonden bij de brede onvrede in de samenleving over de vestiging van een verbrandingsoven aan de rand van Harlingen. Die onvrede onder de bevolking betrof ook de traditionele bestuurscultuur in de Friese havenstad.
Na de verkiezingen formeerde de Frisse Wind van Harlingen een nieuw college, samen met de SP, D66, Groen Links en Harlinger Belang. De traditionele drie partijen VVD, CDA en PvdA belandden in de oppositie.
Het bijzondere van de nieuwe coalitie is dat zij wethouders kozen via een open sollicitatie ronde; tientallen kandidaten uit het hele land en met allerlei politieke achtergronden deden een gooi naar de wethouderszetel in Harlingen. Maria le Roi (PvdA) uit Hulst, oud gedeputeerde en voormalig wethouder en een meneer van Groen Links uit Noord Holland werden aangenomen. Na een jaar is de wethouder van Groen Links door de achterdeur al weer naar Noord Holland terug gekeerd en vervangen door een tweede wethouder van de PvdA. Daags voor mijn komst naar Harlingen trad VVD burgemeester Peter Scheffer af omdat zoals hij zei, “zijn batterijtje op was”.
Die woensdagavond was er een vergadering van de gemeenteraad. Het gemeentehuis van Harlingen is een indrukwekkend stadspaleis uit de 17e eeuw en 18e eeuw. De raadzaal is op de eerste verdieping van het statige pand aan de Noorderhaven, en aan de witte wanden hangen geschilderde portretten van vroegere regenten. Het plafond is afgewerkt met stucwerk. De gemeenteraadsleden zitten achter tafels die in een vierkant zijn opgesteld. Oppositie en collegepartijen zitten naast elkaar.
.
Op tafel, voor de voorzittersstoel staat een grote, witte wekker, zo dat alle gemeenteraadsleden nooit de voortschrijdende tijd uit het oog verliezen. De vergadering wordt geleid door het jonge PvdA raadslid Hein Kuiken.
Zodra de vergadering wordt geopend, slaat de ogenschijnlijk ontspannen sfeer in de raadzaal om. Raadsleden nemen hun plaatsen in; iedereen kijkt strak voor zich uit. Wanneer een van de raadsleden het woord neemt, lijkt het alsof andere raadsleden weerzin en afgunst nauwelijks kunnen onderdrukken.
Kort voor de raadsvergadering blijken beide wethouders de raad vertrouwelijk te hebben geïnformeerd dat de gemeente Harlingen zich in de vorige bestuursperiode heeft schuldig gemaakt aan staatssteun, bij de aankoop van een bedrijventerrein van een betonfirma. Harlingen zou miljoenen te veel hebben betaald. Het college vreest nu dat Europese wetgeving de overeenkomst alsnog zal dwarsbomen; nader juridisch onderzoek is een noodzaak.
Terwijl burgers een moment krijgen om ‘in te spreken’ en een heer vraagt of de gemeente een financiële bijdrage kan leveren aan de komst van twee Amerikaanse deskundigen die een zitting van de Raad van State over de betwiste verbrandingsoven lijken de raadsleden met hun gedachten elders; de wethouders luisteren beleefd maar de heer krijgt van niemand antwoord op zijn vraag.
Een jongen die naast me zit, in een hoekje op de ‘publieke tribune, vertelt me dat hij af en toe namens Groen Links aan een commissie vergadering mag deelnemen. Het dossier van de uitkoop van de betonfirma is explosief, zegt hij zacht. In de coalitie wordt vermoed, zegt hij, dat het zaakje stinkt en dat iedereen vermoedt dat burgemeester Scheffer om die reden is afgetreden. Niemand durft dat hardop te zeggen, maar het wordt wel gefluisterd….
In de loop van de vergadering komt de kwestie ter sprake. Genadeloos worden door de verschillende raadsleden feiten en cijfers op tafel gelegd, weersproken en door anderen weer weggewuifd. Men is zeldzaam scherp voor elkaar; leden van de oppositie en meerderheid lijken elkaar te minachten. De vergadering is niets anders dan georganiseerd wantrouwen en nauwelijks ingehouden weerzin tegen de democratische rechtsorde. Vanzelfsprekend leidt de vergadering tot niets; juristen moeten uitsluitsel geven aan de lokale bestuurders. Tot die tijd waagt niemand zich aan een bindende politieke uitspraak; bestuurlijk gezag is ondergeschikt aan een voor lokale politici onoverzichtelijke berg van regels en wetten.
Het dossier van de uitgekochte betonfirma en de verbrandingsoven zal, vrees ik, nog geruime tijd de verhoudingen in het oude stadshuis aan de Noorderhaven bepalen.
De volgende ochtend heb ik nog steeds last van de ellendige atmosfeer in de raadszaal, de avond voordien. Een vorstperiode is aangebroken. Harde, koude wind maakt het vrijwel onmogelijk om buiten te zijn. Na een uur moet een mens weer naar binnen om op temperatuur te komen. Ik loop de plaatselijke Hema binnen, en drink er koffie; daarna ga ik verder, de buitenwereld in, opnieuw een uur… Ik spreek met middenstanders en winkeliers en toevallige passanten.
De tegenstellingen in Harlingen worden door niemand gewaardeerd maar de ene is voor de frisse wind die door de raad waait en de ander verkiest de traditionele bestuurderspartijen… Zo lijkt ook op straat en in de winkels iedereen verdeeld. Het enige wat Harlingers bindt is de overtuiging dat verdeeldheid de stad geen goed doet.
De Partij van de Arbeid zit in Harlingen in een lastig parket. Het college bestaat volledig uit PvdA-ers nadat ook als plaatsvervangend burgemeester een lid van de sociaal democraten werd benoemd. De raadsfractie van de sociaal democraten maakt evenwel geen deel uit van het college. Zij vertelden me dat ze de situatie erg lastig vinden; het valt niet uit te leggen aan de burgers in Harlingen. PvdA domineert het college en zit toch in de oppositie….
In Zuid Limburg sprak ik met Eric Ummels, raadsgriffier uit Vaals en Georg Götz, raadslid voor een lokale partij in Vaals, maar ook sociaal democraat en lid van de SPD in Duitsland. Beiden vertelden me dat in Duitsland de gemeenteraad de politieke keuzes maakt en dat het college van ‘burgemeester en wethouders’ geleid wordt door politiek verantwoordelijke maar voor alles door ter zake deskundige bestuurders. Juist omdat de samenleving en het bestuur zo ingewikkeld geworden is, leerde ik in het zuiden, verkiezen de Duitsers dus deskundigheid en kwaliteit, politiek verankerd, boven direct verkozen volksvertegenwoordigers in het uitvoerend bestuur. Je zou in zekere zin kunnen zeggen dat in Harlingen zo,n situatie aan de orde is.
Ik wandel naar het havenhoofd en kijk uit over de Waddenzee, met kruiend ijs bedekt. In de verte ligt Terschelling… de volgende dag zouden we met een ploegje een bezoek brengen aan het eiland. Dat voornemen vervliegt nu in de kou; het winterweer neemt bezit van Friesland. Vaarwegen, bedekt met ijs, zorgen voor opwinding… het zal toch niet waar zijn? Piet Paulusma, weerman van Omroep Friesland, voorspelt meer dan een week matige tot strenge vorst… Het waterschap heeft de bemaling in de polders al stop gezet… Het zou toch niet? De tocht der tochten? Het ijs roept en roept…
De volgende ochtend valt een dik pak sneeuw. In de loop van de middag ontstaat chaos in het trein en auto verkeer in het hele land.