Zaandam: Over anonimiteit en solidariteit.

Zaandam – In de oudste industriële regio van het land heeft de sociaal democratie een lange en rijke geschiedenis; alleen al om die reden wilde ik Zaandam niet overslaan op deze tocht. Hier werd Kornelis ter Laan in 1914 de eerste socialistische burgemeester in een overwegend sociaal democratisch gemeentebestuur. Sindsdien hebben sociaal democraten in Zaandam een grote invloed en betekenis gehad.

Het centrum van de stad wordt gedomineerd door spectaculaire architectuur; een in de jaren zestig gedempte gracht wordt weer uitgegraven en een nieuw gemeentehuis werd in januari van dit jaar plechtig in gebruik genomen. Het was oud-burgemeester Ruud Vreeman die vijftien jaar geleden de aanzet gaf tot deze metamorfose.

In 1974 werd Zaandam samengevoegd met omringende dorpen, zoals Assendelft, Krommenie en Koog aan de Zaan. De nieuwe gemeente wordt sindsdien Zaanstad genoemd en telt intussen 150.000 inwoners. Jaarlijks nog komen er 1000 mensen bij. De regio ontleent haar betekenis en geschiedenis aan de industriële bedrijvigheid. Verkade, Albert Heijn/Ahold, Bruynzeel keukens, Honing en Duyvis zijn bedrijven die onverbrekelijk met Zaandam zijn verbonden.

In het centrum ontmoet ik op een terras enkele bestuursleden van de afdeling PvdA Zaanstreek. Drie lokale afdelingen, Zaanstad, Oostzaan en Wormerland, zijn onder een koepel gaan samenwerken, maar hebben hun zelfstandigheid in een ‘onderafdeling’ behouden. In die onderafdelingen wordt de gemeenteraadsfractie gevolgd en worden verkiezingen voorbereid. Maar door gebundelde kracht is het leuker en gemakkelijker om samen acties te ondernemen en opleidingen te verzorgen.

Maarten Klop is voorzitter van de koepel en Cees Schipper, secretaris, is zijn adjudant. Zij vertellen graag en geanimeerd over de lokale Partij van de Arbeid. Ze letten scherp op, zeggen ze, dat de verhoudingen tussen de drie onderafdelingen in evenwicht blijven. Vanzelfsprekend is ‘Zaanstad’ van de drie de grootste afdeling, maar dat betekent niet dat alle vergaderingen ook daar gehouden worden: alles netjes om de beurt.

’s Avonds is er een raadsvergadering in het nieuwe gemeentehuis van Zaanstad. Voor de vergadering laat wethouder Jeroen Olthof trots het nieuwe kantoor zien. We dwalen door het lichte en markante gebouw. Wat mij overrompelt is de inrichting van het kantoor die volledig is toegespitst op “Het Nieuwe Werken”. Dat wil zeggen dat kantoren en alle bureaus ontdaan zijn van elk spoor van menselijke identiteit. Niemand heeft hier een vaste plaats; alle ambtenaren kunnen naar believen hun computertje van thuis meenemen en aansluiten, inloggen op eender welk hoekje. Er zijn speciale zit- of lighoeken gecreeërd voor overleg. Wie een collega wil opzoeken en ontmoeten, treft aan een wand een centraal televisiescherm waar je snel en handig kunt ontdekken wie waar zit en is ingelogd.

Het Nieuwe Werken is een term die samenhangt met de nieuwe informatietechnologie. Computers hebben de aard van veel werkzaamheden veranderd; tijd en plaats zijn minder relevant geworden. Dat heeft onvermijdelijk gevolgen voor menselijke verhoudingen en de hiërarchie van en in organisaties. Flexibiliteit en anonimiteit van de werknemers zijn sleutelbegrippen voor ‘Het Nieuwe Werken’.

In het stadhuis van Zaanstad hebben alleen de leden van het college van burgemeester en wethouders eigen kantoren; elders is elke individualiteit uitgebannen. Terwijl we door het gebouw lopen zie ik de toren van regels, wetten en richtlijnen van boven naar beneden gestapeld: vanuit de Europese Unie, via de ministeries in Den Haag, vanuit het provinciehuis in Haarlem en omringende organisaties komen alle lijnen hier samen. Wat zegt die politiek- maatschappelijke ordening over menselijke en democratische verhoudingen?

’s Avonds volg ik het debat in de gemeenteraad. Jeroen Olthof heeft projectontwikkelaars gevonden die bereid zijn om een hele nieuwe, duurzame wijk aan te leggen en alle kosten, ook voor de infrastructuur, voor eigen rekening te nemen. Dat is een buitenkans voor Zaanstad: een nieuwe wijk tegen minimale kosten en een maximale opbrengst. Het enige minpuntje is dat in plaats van een rotonde op de ontsluitingsweg een gecontroleerd kruispunt wordt aangelegd.

Het debat in de raad leidt me af van de vragen over het Nieuwe Werken. Ik ontdek al snel de meest ijdele heren, die net iets langzamer lopen, net iets langzamer spreken, het liefst over de grootst mogelijke onzinnige zaken en na iedere bewering even een knipoogje geven aan een te jonge dame op de publieke tribune. Of het raadslid van D’66 met een reusachtige buik die van geen ophouden weet: “Twintig jaar geleden, herinner ik me levendig voorzitter, hadden we het hier ook al over en ik heb het toen al gezegd… we moeten dit niet willen.” Z’n hand in de broekzak, de buik zelfverzekerd tonend… zo gênant.

De debatten in de raadszaal zijn even mooi als voorspelbaar. Over de rotonde wordt eindeloos gebakkeleid en het leidt uiteindelijk tot een vraag aan de wethouder of hij nog eens met de ontwikkelaars om de tafel wil gaan zitten om te kijken of de rotonde alsnog kan worden aangelegd… Niet meer, niet minder. Er wordt ook gelachen: over een raadslid wat een Leerdammertje maakt en een Jaeblablaatje vertelt. In de pauze neem ik afscheid en brengt Cees Schippers me naar een logement aan de rand van de stad.

In mijn kamer ontdek ik dat het bestuur van een onderwijskoepel in Goes heeft besloten dat ons dorpsschooltje na de zomer van 2013 wordt gesloten. Datzelfde schooltje behoorde vier jaar geleden nog bij de beste vier kleine scholen van het land; nu is het door mismanagement bewust naar de ondergang geleid. Ik heb me op dat besluit voorbereid en besluit onmiddellijk om de volgende ochtend naar huis terug te keren. Ik heb een plan in m’n kop, niet in het minst opgedaan door deze voettocht… Het is een plan van verbondenheid, van solidariteit van de stad met het platteland, van het platteland met de stad. Kom op… nooit opgeven is ons devies.