Auteur: Jan Schuurman Hess

Gecompliceerde zorg thuis; vanmorgen kan ik niet verder met mijn tocht, maar neem vanmiddag de draad weer op. Het verslag van gisteren, donderdag, volgt hopelijk vanavond al.

Derde etappe, derde deel: Etten Leur Breda.
Etten en Leur, tussen Roosendaal en Breda zijn twee kleine dorpjes, in de loop der tijd tegen elkaar aangeschurkt en samengevloeid in een gemeente. Intussen wonen er al bijna net zoveel mensen als in Vlissingen. De stad van ruim veertig duziend inwoners, wordt omgeven door bedrijventerreinen waar volop economische activiteiten zijn.
Tot voor kort werd Etten Leur doorsneden door een snelweg, de A 58. Door de toename van het verkeer werd een rondweg om het dorp een noodzaak. Het gapende gat wat de oude A 58 achterliet, is op een voortvarende wijze aangepakt. Wie het centrum nu nadert, over een brede, kaarsrechte laan, komt terecht in een grote parkeergarage, waarboven een modern winkelgebied, inclusief een overdekt winkelcentrum werd gevestigd. Bovendien is het vernieuwde centrum voorzien van woningen en gemeenschapsvoorzieiningen, en maakt het geheel een frisse en levendige indruk.
Bewoners van Etten Leur zijn trots op dat nieuwe centrum. Een gepensioneerde arbeider van een pompenfabriek vertelt met plezier over de geschiedenis van de beide, gefuseerde dorpen. Hij weet dat de pest in de late Middeleeuwen in Etten en Leur vele slachtoffers maakte, dat de ontwikkeling van de dorpen en de streek lang achterbleef, en dat de vader van Vincent van Gogh, hier dominee was. “Maar in de jaren zeventig kwam de omslag, “vertelt de pensioeneerde man. “Toen werden hier bedrijven aangetrokken, die arbeiders nodig hadden. Er werden hele wijken gebouwd, waar werknemers van een bedrijf zo terecht konden. Ik woonde met vijf collega’s op een rij. Dat was en is heerlijk. We hebben hier alles. En met het nieuwe winkelcentrum komen de mensen uit Breda en Roosendaal naar Etten Leur om hun boodschappen. Het is ruim gesorteerd en je kunt makkelijk en eenvoudig terecht. De middenstand is nu ook blij dat de A 58 is omgelegd. We zijn er echt op vooruit gegaan.”

Het contrast tussen Roosendaal en Etten Leur is groot, ook al is de afstand niet meer dan een dag gaans, te voet. Waar Roosendaal wordt gekleurd door armoede en verloedering, is Etten Leur een oase van rijkdom en welvaart, althans zo op het eerste gezicht. Zou van Gogh nog iets van de omgeving herkennen? Zou de armoede en het verderf in Roosendaal onoplosbar zijn, en de welvaart van Etten Leur een ieder gelden, en zaligmakend zijn? Met die gedachten ga ik op weg, de kou in, de gure oostenwind in het gezicht.
Op naar Breda, en ik zoek mijn weg. De enige mogelijkheid blijkt de oude Bredase baan te volgen, de paralelweg van langs de snelweg A 58. Achterop komende auto’s en vrachtwagens hoor ik door de harde koude wind niet aankomen en passeren rakelings. Voor het eerst ben ik echt bang, onderweg. Ik vraag me af of ik voor automobilsten voldoende zchtbaar ben? Ik hoop het maar.
De vragen over rijkdom en armoede laten me niet los. Wat betekent de opmerking van Sjouke, de Friese vrachtwagen chauffeur ‘in de asfalt’, gisteren in Roosendaal? Hij gaat niet meer stemmen omdat het voor hem niets uit maakt wie bestuurt? Wat betekent de onderlinge solidariteit in een gesloten gemeenschap, zoals in St. Willibrord, die in wezen in niets verschilt met onderlinge solidariteit onder jongeren? Wat zegt de onzekerheid van het Poolse meisje, die werk heeft, en goed Nederlands wil leren? Waarom herkennen zij zich niet automatisch in de sociaal democratische beweging, die toch haar bestaan ontleende aan het organiseren van onderlinge verbondenheid?
Ik nader het Liesbos, waar ik ooit als kind een keer mocht spelen. Het was toen oneindg groot, en zo indrukwekkend,met hoge statige reuzen van bomen. Nu, in geklemd tussen snelwegen, is het Liesbos een vervuild lapje grond, waar je gek wordt van het lawaai van het voorbij razende verkeer. Lang geleden was ik eens in de wintermaanden in het noorden van Lapland, in Nuorgam, en Kirkeness. De duisternis was zo intens en alom aanwezig dat ik ergens een hoekje zocht om onder die dikke donkere deken van duisternis uit te komen. Dat hoekje kon ik niet vinden, toen. En nu, op zoek naar zo,n zelfde hoekje, maar dan van rust en stilte, lukt het weer niet. Dit Liesbos is geen bos; het is een vervuilde verzameling van verloren lawaaibomenhout.

Terwijl ik verder wandel over een ooit voorname weg van Etten en Leur naar Breda, herinner ik me de artikelen van Kim Putters en Han Noten over de zorg, in het tijdschrift van de Wiardi Beckman Stichting, Socialisme en Democratie. Kim Putters en Han Noten zijn beiden lid van de Eerste Kamer en terzake kundig. Het eerste stuk, dat van Kim Putters, belichtte de marktwerking in de zorg; het tweede, het artikel van Han Noten, worstelde over de vraag hoe je als bestuurder, als manager in de zorg, moet handelen. Je wilt het beste, maar de overheid vertrouwt de zorgmanagers niet en zoals Noten dat zo mooi zegt, de overheid organiseert vervolgens de angst. Die gecontroleerde angst manifesteert zich in een controlesysteem. Kim Putters, op zijn beurt, rekende uit dat een gemiddelde zorginstelling, bijvoorbeeld een bejaardenhuis, door meer dan 40 veertig, verschillende instanties wordt gecontroleerd. Beiden, Kim Putters en Han Noten acht ik hoog; zij zijn kundig en wijs. Maar wat hebben Sjouke in Roosendaal en de gepensioneerde arbeider in Etten Leur aan de zorgen van Putters en Noten? Wat is het perspectief van waaruit zij kijken en denken?
Heeft de marktwerking de zorg verbetert? Beter gezegd, heeft het denken in louter tijd en geld, het lot verbeterd voor wie is overgeleverd aan de zorg van een ander? Is het niet zo dat menselijkheid verloren is gegaan, de kosten in enkelede decennia zijn geëxplodeerd, en weinigen nog met plezier en vettrouwen naar het werk in de zorg gaan, behalve dan wellicht de bestuurders, met inkomens zo hoog, dat die tot niets anders leiden dan woede en maatschappelijke ontwrichting?
Naast, en even later boven, mij slingeren de snelwegen zich om en naar Breda. Langs die toegangswegen staan reusachtige koopfabrieken van Ikea, en andere bedden en keukenleveranciers. Mijn voetpad leidt daar niet naar toe. Wanneer ik over de oude Haagweg wandel, tref ik gewone winkels, bakkers, slagers, groenteboeren en een winkeltje voor hobbyspullen. Het is de achterkant van de snelweg, een ander perspectief. Het is bovendien een mooie wijk, Princehage, ’t Aogje” zoal ik in de wijk met trots zie geschreven.

Verder, op naar het centrum van de stad, passer ik oude arbeiderswijken, met rommelige winkels, duistere drugspanden en troosteloze straten. Ik begrijp maar niet waarom sociaal democraten het vanzelfsprekend vinden en zelfs goedkeuren dat drugshandel en drugspandenzich in het hart van achterstandwijken ontwikkelen. Laatst hoorde ik zelfs een huisarts, fractievoorzitter van de PvdA in Middelburg, een harstochteloijk pleidooi houden voor een coffeshop in de Zeeuwse hoofdstad. Op dat soort momenten denk ik aan de stem van Willem Drees sr., die in zijn gesproken columns voor de radio matigheid bepleitte en zelfs het drinken van alcohol afwees. Zou Drees dit drugsbeleid begrijpen en toejuichen, zoals de huisarts in Middelburg?
Uit een van die drugswinkels in Breda komt een man gestruikeld, mager, spijkerbroek, paars glimmend jack, ongeschoren, ingevallen ogen en onverzorgd haar. Ik spreek hem aan, Maurice, 43 jaar, en tegelijk zo oud als Methusalem. Hij heft het koud, zegt hij, terwijl hij nerveus in zijn handen wrijft. Ik vraag of hij een dak boven zijn hoofd heeft, en te eten. “Als jij me wat wilt geven, misschien,”zegt hij, en lacht. Voor ik iets kan antwoorden, ziet hij een auto naderen, met een Belgisch kenteken. Hij snelt er op af, tikt op het raam, en stapt in. De auto blijft staan, half op de stoep. Van de andere kant nadert een Marokkaanse moeder, met een wandelwagen. Het is koud in Breda.
Nabij het centrum stap ik een oude winkel binnen, waar feestelijke kleding wordt verhuurd. Nu ben ik niet van de partij, en dus geheel niet op zoek naar een smoking, maar in diezelfde winkel, worden ook grote maten verkocht, schoenen, truien en overhemden. Er is een restant van de uitverkoop. Ik zoek het een en ander uit voor mijn jongens, thuis en krijg een kopje koffie van de winkelier. Ik verklaar hem mijn wandeling; hij glimlacht en bekent geen PvdA man te zijn maar over een aantal zaken is hij anders gaan denken door recente ervaringen, avn ziekten en dood. “Moet ik altijd nog meer nastreven,” vraagt hij zich af. “Of zijn andere zaken van groter belang?”

Die vraag echoot nu nog na, enkele dagen later. Moeten we, wetende wat we weten, niet het perspectief veranderen? Moeten we niet langer worstelen over het managen van de zorg, over de vestiging van een nieuw drugshol, maar waken over het lot van wie is overgeleverd aan zorg, waken over het lot voor wie het niet getroffen heeft, en werk verdwijnt en armoe wenkt? En moeten we niet zorgen dat het isolement en de onderlinge solidariteit van kleine groepjes, ploegjes zoals men hier zei, weer verweven wordt in groter verband?
Morgen ga ik weer op weg, dieper Brabant in.

Roosendaal /Rucphen/ sint Willebrord/ Etten Leur.

Roosendaal maakt zich op voor carnaval. Je voelt het in de lucht; het is nog koud, maar zonnig; de zon is vroeger op, en gaat al na zes uur ’s avonds onder. In de etalages in de stad zie je kleurige slingers, en maskers hier en daar. Terwijl ik me probeer te oriënteren en maar rondjes blijk te lopen in het centrum, stuit ik in de etalage van een carnavls annex feestwinkel, op de figuren uit eenwonderlijke film, die ik nooit zag, New Kids, uit het Brabantse dorp Maaskantje.
Vandaag ga ik op weg naar St. Willebrord, een bijzonder dorp, halverwege Roosendaal en Breda. Bijzonder omdat het dorp altijd een sterk afwijkend stemgedrag heeft. Het hoogste percentage PVV stemmers woont hier, in het dorp van de oud wielrenner Wim van Est, en oud wereldkampioen biljarten van der Smissen. Het is een overbrugbare afstand, tien twaalf kilometer, te voet, op voorwaarde natuurlijk dat je goed loopt.
Wanneer ik na ongeveer drie kwartier de groet auto uitvalsweg richting Breda heb gevonden, en de snelweg in de verte hoor, zie ik een grote man op me afkomen. Hij draagt een donker blauwe cap, en een oranje veiligheidsjack. Zijn handen in de zakken, de ogen steeds zoekend. Ik veronderstel dat hij een wijkagent is, en vraag hem of ik intussen in de juiste richting wandel.
“Nee, hoor, geen wijkagent,” zegt hij. “Ken je Moerdijk? Dat heb ik mee aangelegd. Ik zit in de wegenbouw, als chauffeur. Ik breng het asfalt, als meer dan dertig jaar. Vroeger werkte ik bij Dura Vermeer en nu nog, maar het is nu een ander bedrijf geworden, en Dura Vermeer huurt ons dan in, zogezegd.”
De man heeft een noordelijk accent; zijn cap heeft een kleine rand, wit met de rode pompe bladeren, Fryslan. Ik vraag hem of hij hier woont, en het naar zijn zin heeft.

‘Ik woon het liefst in een dorp. Ik kom uit Friesland, uit Sexbierum, bij Harlingen. Eerst woonde ik in Klundert maar ja, nu al elf jaar, in Roosendaal. Ik ben geen stdsmens. Verder gaat het wel. Ik heb mooi werk; het is goed zo. Ik werk met een fijne ploeg. We hebben het goed met elkaar, in de asfalt. Het is wel zwaar omdat we vaak ’s nachts en in het weekend werken. En als je overdag werkt, ’s morgens om kwart over drie, half vier het bed uit. Dat is best zwaar. Op Sinterklaasavond heb ik een kleine hersenbloeding gehad. Nu gaat het goed hoor; alles doet het weer. Morgen moet ik herkeurd worden. Of ik weer op de vrachtauto mag. Dat is een spannende dag. Verder bemoei ik me nergens mee. Ik ga niet stemmen. Dat doe ik al jaren niet meer. Ze gaan toch hun gang, met wetten maken, die geen mens meer kan volgen. En het maakt geen verschil of je de ene partij hebt, of de andere. Ze gaan allemaal gewoon door. Je moet eens weten wat je allemaal moet om als chauffeur te kunnen werken. Je bent er echt niet met een rijbewijs. Je moet dit, je moet dat. Mijn tijd duurt het wel uit, ik hou me rustig. Ik heb mijn ploegje en ze willen me graag terug. Dat telt.”
We geven elkaar een hand en ik loop verder, Brabant tegemoet.

Tweede brief, 11 februari 2011.

Bergen op Zoom – Roosendaal en vice versa.

Gisteravond, na thuiskomst vertelde mijn oudste zoon, dat eerder op de dag een automobilist midden op de Zeeland brug was gestopt, en over de reling was gestapt. Getuigen hadden dat gezien. De man was in de richting van de Oosterschelde kering gedreven en na een lange zoekactie niet meer gevonden.
Het is een bericht, wat niet uit je hoofd wil.
Wij kijken, vanuit de tuin, uit op de Zeeland brug.

Vanmorgen, net in de trein, werd omgeroepen dat als gevolg van een aanrijding er geen treinverkeer mogelijk zou zijn tussen Bergen op Zoom en Roosendaal. Mensen in de coupé kijken elkaar even aan; zonder veel woorden wordt de aard van het bericht begrepen en doorgrond.

In de kiosk van het station van Bergen heerst verwarring. Mogen treinen nu wel of niet met passagiers door rijden, of worden er nog bussen ingezet om reizigers naar Roosendaal te vervoeren. De mevrouw achter de kiosk zucht. “Het zijn er zeker tien per week die voor de trein springen. Iedereen weet het, maar niemand mag het zeggen. Drie weken geleden nog was het de hoofdconductrice die uit de trein stapte omdat er weer iemand voor de trein gesprongen was. Het bleek ditmaal haar eigen man. Ik kan het nog steeds niet vertellen zonder te moeten vechten tegen de tranen.”

Mijn moeder zou zeggen, een dag met een gaatje. Een dag waarop alles gekleurd wordt door een enkele gebeurtenis. Stil en verloren loop ik naar het stadhuis, een paar honderd meter van het station. Ik heb een afspraak met Ad van der Wegen, PvdA wethouder voor ruimtelijke ordening, milieu en de publieke ruimte. We kennen elkaar eigenlijk niet, maar Wim van Gorsel bracht ons met elkaar in contact. Gisteren troffen we elkaar een eerste keer bij een conferentie over Bio Based Economy. ( Dat klinkt erg duur en ingewikkeld maar wil zoveel zeggen dat (grond)stoffen uit de land en tuinbouw als vervanger van olieproducten gebruikt kunnen worden in industriële productieprocessen.) Maar waarover moet je spreken wanneer een eindje verderop, een jong meisje voor de trein springt? Mijn voettocht lijkt nu even een zinloos project…

Ad van der Wegen is een grote, joviale ronde man. Vrolijke ogen, speelt trompet in een dweilorkest en werkte tot voor enkele jaren, gedurende 23 jaar in de ploegendienst bij Cargill.
Hij schudt het hoofd wanneer ik vertel over het ongeluk voor de trein. Er valt een ogenblik niets te zeggen. Ik vertel hem over mijn tocht, en het doel er van.
“Mijn vader was lasser en pijpfitter,” vertelt Ad, “hier in Bergen op Zoom. Ik ben aan de stad verknocht.”
Ad kon goed leren, en doorliep fluitend het plaatselijke gymnasium. Hij mocht studeren, maar hij had geen specifieke belangstelling voor een bepalde studierichting. “Ik merkte al vroeg dat ik nieuwsgierig was en graag mijn invloed liet gelden, maar dat gaf geen richting voor een studie.”. Hij begon met Engels in Utrecht, en behaalde uiteindelijk zijn propedeuse rechten in Rotterdam, maar door de ( jeugd)werkloosheid in de eerste helft van de jaren tachtig, veranderde hij van koers.

Ad van der Wegen: “Ik wilde niet werkloos worden, en ben gaan solliciteren. Uiteindelijk vond ik een baan in de ploegendienst bij Cargill, hier in Bergen op Zoom. Ik dacht dat beter zou zijn dan niets, en zou me vanzelf wel verder kunnen ontwikkelen, ook binnen dat grote concern.” Uiteindelijk zou hij 23 jaar in de ploegendienst werken, daarnaast actief zijn binnen de vakbond, de ondernemingsraad en het pensioenfonds.
“Ik speel trompet in een dweilorkestje en de toenmalige wethouder blies daar ook een partijtje in mee. Hij haalde me over om in de politiek te komen. Nou, dan begin je als burgerlid, en daarna als duoraadslid, raadslid en in 2006 werd ik lijsttrekker.”
Intussen is hij wethouder geworden, en heeft het enorm naar zijn zin. “Hier komt alles bij elkaar wat ik geleerd heb en leuk vind,” zegt hij.
Maar Ad heeft zorgen over de sociaal democratie, en de opkomst van extreem rechts. “Ik ben er van overtuigd dat als we het een op een aan de mensen zouden kunnen uitleggen wat we doen, en waar onze partij voor staat, dat we de mensen zouden kunnen overtuigen. Maar zo gemakkelijk gaat het niet, in een media maatschappij als de onze.”

Ad erkent dat de overheid de komende jaren meer en meer een beroep zal moeten doen op vrijwilligers. De bevolking wordt relatief gezien ouder, en steeds minder jonge mensen zullen steeds meer werk moeten verrichten. Het welvaartsniveau zal nooit meer zijn, zoals voor de economische crisis. Misschien anders, maar nooit meer zal het worden zoals het was, concluderen we. Ad van der Wegen: “In gesprekken met de directies van corporaties, van zorginstellingen en scholen komen we steeds meer tot de conclusie dat we samen moeten optrekken; dat burgers betrokken moeten worden. Zonder de inzet en betrokkenheid van vrijwilligers krijgen we straks het werk gewoon niet meer voor elkaar. Maar tegelijk moet ik vaststellen dat burgers dat helemaal niet zo ervaren. Het verband van de zuilen in de samenleving hebben we los gelaten en eigenlijk is er niets voor in de plaats gekomen.”

Volgens mij, zeg ik op mijn beurt, is het noodzakelijk binnen het verband van de sociaal democratie nieuwe organisaties op te richten, zoals een ziekenfonds, en coöperatieve winkels, waarin mensen vertrouwen kunnen stellen, en zich aan kunnen binden. Mensen en waardigheid; verbondenheid en verantwoordelijkheid, zouden daarin centraal moeten staan. Het zijn eenvoudige principes op basis waarvan de solidariteit in mijn dorp Kats ooit gegrondvest werd.

De veranderingen in de samenleving voltrekken zich evenwel gestaag. Zuidwest Nederland, en West Brabant in het bijzonder, ontwikkelt zich ongemerkt tot een belangrijke regio waarin landbouw, chemie, en industrie eendrachtig samenwerken in de zoektocht naar nieuwe industriële mogelijkheden. Grondstoffen uit de landbouw worden in toenemende mate ingezet als vervanger van olieproducten. In de regio werken onderwijsinstellingen, onderzoekscentra, het bedrijfsleven, en de overheid eendrachtig naar mogelijkheden om de zogenaamde Bio Based Economy verder te ontwikkelen. Bergen op Zoom, vertelt Ad van der Wegen, krijgt een Groene Campus, waar nieuwe, kleine bedrijven zich kunnen vestigen. Het levert op termijn, zo zijn de voorspellingen, 2500 banen op, en een koppositie in de noodzakelijke veranderingen van de economie.

“We houden goede moed, zegt Ad van der Wegen, wanneer we afscheid nemen. “De mensen zien heus wel waar het om gaat en wie welke keuzes maakt.”

Het is donker en koud, deze dag. Ik moet om twee uur in Roosendaal zijn, en dat haal ik niet te voet. Daarom neem ik de trein en zal van Roosendaal terug lopen naar Bergen op Zoom. Even later rijdt de trein langs de plaats waar enkele uren eerder ëen aanrijding plaats vond met een persoon”, een jong meisje dus.

(wordt vervolgd.)

Jan raakt steeds verder van huis. Sint Willebrord-ver-van-huis, welteverstaan. Donderdag wandelt hij van Roosendaal naar Sint Willebrord, om de volgende verder te gaan naar Breda. En dus zijn we dringend op zoek naar een slaapplaats voor hem. Mag Jan bij jou coachsurfen? Of ken je een stalletje bij een herberg in de buurt van het Brabantse plaatsje? Stuur dan een mailtje naar jan@voettochtvanjan.nl. Over een tegenprestatie kunnen we onderhandelen!

De agenda ziet er vandaag anders uit. Vanmorgen om elf uur zie ik Ad van der Wegen, wethouder in bergen op Zoom, en om twee uur zijn collega Kees Jongmans in Roosendaal. De afstand tussen Bergen op Zoom en Roosendaal is ruim 14 kilometer. Dat haal ik niet, tussen beide afspraken in, te voet.
Mijn plan is nu zo. Eerst met de trein naar Bergen op Zoom. Afspraak na komen, daarna een wandeling door de stad, om vervolgens per trein naar Roosendaal te rijden voor de volgende afspraak. Nadien loop ik dan van Roosendaal via Wouw terug naar Bergen op Zoom. Vandaar, in de vroege avond, per trein naar Goes terug.