Auteur: Jan Schuurman Hess

Enhuizen – Hoorn

Hoorn – Hoe gaan mensen met elkaar om, in gezinnen, alleenstaand, jong en oud, rijk en arm? Op die aspecten let ik in het bijzonder in het eerste deel van het tweede jaar van de voettocht. In het tweede deel, na de zomervakantie richt ik mijn blik op arbeid en arbeidsomstandigheden. Maar onverwachte wendingen en toevallige ontmoetingen bepalen toch ook een groot deel van deze zoektocht. Tussen Enkhuizen en Hoorn: de mondpolitie; bonnetjescultuur; tulpen en violen, zorgen over de oude dag en de Beatles in de Blokker…. Een verslag in fragmenten.

Fragment 1: Mondpolitie.

Station Sloterdijk. Boven aan een roltrap zie ik, terwijl ik omhoog glij, twee politiemannen staan, in het zwart gekleed, zwarte laarzen, een knuppel en handboeien aan de riem. Wat hoger zie ik in de stationshal een groep van wel tien, twaalf in het zwart geklede agenten. Ik schrik er van; zou er iets gebeurd zijn? Een bijzondere actie? Maar eenmaal met de roltrap boven gekomen zie ik dat de politiemensen aan alle passanten kleine flesjes uitdelen, zo groot als een handgranaat. De zwarte politiemensen blijken jonge mensen die proefmonsters uitdelen van een mondwater… een nieuw giftig goedje waarmee je je mond moet spoelen wanneer je iets verkeerds hebt gezegd, of iets hebt gegeten, wat bedorven is. Vrijwel iedereen pakt zo’n giftig flesje van de ‘mondpolitie’ aan. Ik doe dat niet, tot verbijstering van de in het zwart geklede jongelieden.

“Waarom niet”, vraagt een van hen.

“Omdat ik schrik van jullie agressieve tenue en omdat ik in mijn leven nooit eerder mondwatertjes nodig had en dat ook niet van plan ben ooit te gaan doen. Wanneer ik mijn mond wil spoelen, drink ik een slokje water. Dat lijkt me voldoende.”

Op mijn beurt ben ik benieuwd wie die jongeren zijn die zich zo idioot aankleden. Het blijken studenten, die hiermee 13,50 euro per uur verdienen; vier een halve euro per uur meer dan iemand in de thuiszorg.

Fragment 2: Bonnetje scoren.

Voor ik te voet verder ga, drink ik een kopje koffie in een café-restaurant aan de haven in Enkhuizen. De jongen die me het kopje koffie brengt, blijkt een student te zijn die zijn studie aan de universiteit na enkele maanden heeft afgebroken en volgend schooljaar een nieuwe start wil maken. Hij is optimistisch over de toekomst, misschien lukt het om luchtverkeersleider te worden. Terwijl hij vertelt komen twee zakenmannen het café binnen. De een gekleed in een grijs, glanzend kostuum, gel in het donker haar en een reus van een man, zo zwaar, zo groot. De ander, kaal en veel jonger, met op zijn kaaklijn een piepsmal streepje haar… Ze gaan aan een tafeltje zitten, de grote zware reus met zijn benen wijd uit elkaar. Hij bestelt twee koffie en zegt met luide stem dat hij hier vorige week een lunch heeft gebruik voor € 69,50 en geen bonnetje heeft gehad. Dat wil hij nu alsnog hebben. De jonge jongen kijkt wat beduusd; hij kan geen bonnetje uit de kassa draaien van vorige week. De zware man reageert direct en agressief. “Wat nou. Ik wil een bonnetje. Dat kan toch wel een bonnetje! Gewoon een uitgebreide lunch, en geen alcohol.” De jongen keert even later terug met een briefje waarop staat dat een lunch werd gebruikt voor het geëiste bedrag. De zware man ontploft bijna. “Is dit een bonnetje; maak jij zo een bonnetje? Daar kan ik toch niks mee, man. Geef me een echte bon, met een stempel.” De lichaamshouding en de toon is agressief en intimiderend. Even later krijgt de zakenman zijn bonnetje van € 69,50, met een stempel. Afgedwongen en nu te declareren.

Ik pak gauw mijn spullen en haast me op weg.

Wordt vervolgd.

Medemblik – Wie mijn voettocht het voorbije jaar heeft gevolgd, weet dat ik herhaaldelijk melding maak van een bezoek aan een plaatselijke bakker. Ik houd van graan en meel, van rijzend deeg, van de hitte van een oven en vers gebakken brood, van roggebrood, van speculaas en een mooi gemaakte gevulde koek. Mocht ik mijn leven kunnen over doen, dan zou ik bakker willen worden. Ik vertrouw nu eenmaal op de betekenis en de kwaliteit van ambachtelijk gebakken brood.

In het kader van de voettocht is mijn wat particuliere belangstelling en liefde voor bakkers wellicht wonderlijk; dat is grotendeels waar maar ook weer niet. Het gaat niet goed met de bakkers; jaarlijks sluiten er in vele dorpen en steden bakkerijen. Dat heeft alles te maken met de industrialisering van de voedselproductie. De geïndustrialiseerde voedselproductie maakt in veel opzichten de samenleving kwetsbaar; zeker in dichtbevolkte gebieden, zoals de Randstad.

Medemblik bezocht ik nooit eerder; ik wandelde over de dijk van het IJsselmeer, langs het station van de stoomtrein naar het ontmantelde gemeentehuis en vandaar, zo de hoofdstraat in. In het tweede winkelraam aan de rechterhand zag ik een etalage van een oude bakkerswinkel; het pand, met een zadeldak, deed me denken aan mijn opa. Hij had me mee aan de hand mee kunnen nemen naar deze winkel met de grote gevelreclame: ringers, bonbons en chocolade.

Ik kreeg de indruk dat de winkel gesloten was; een van de bakkers die geen opvolger vond en onlangs was gestopt. Maar, tot mijn verrassing, zag ik opeens een mevrouw de winkel binnen gaan. Enigszins beduusd volg ik haar; binnen blijk ik niet in een bakkerswinkel terecht gekomen, maar in een levend bakkerijmuseum. Wat een verrassing!

Het museum ‘de oude bakkerij’ werd dertig jaar geleden opgericht door Ans en Theo Spil, op een zolderkamertje, met driehonderd bezoekers in het eerste jaar. Op 30 november van het vorig jaar ontving het kleine, levende museum de miljoenste bezoeker… Dat is niet niks voor een museum met honderd vrijwilligers, en een keurkorps van oude bakkers en banketbakkers die dagelijks hun ambachtelijke vaardigheden in het museum laten zien.

Mijn bezoek aan het bakkerijmuseum is als een geschenk na twee dagen wandelen; het ruikt er heerlijk; je ziet alle oude technieken en materialen, en meer nog, oude bakkers laten je zien hoe bonbons gemaakt worden, suikerbrood of een Abraham wordt opgemaakt. Alle aspecten van het bakkkersvak kom je hier tegen, kun je hier leren en ontdekken; het moet een feest zijn om hier workshops te volgen, om kinderen en kleinkinderen mee te nemen en voor alles om hier te proeven, te keuren en om zelf aan de slag te gaan. Feitelijk is het bakkerijmuseum de levende ‘back-up’ van onze voedselproductie.

Aan het eind van mijn rondje door de oude bakkerij drink ik heerlijke koffie met een verse gevulde koek met de oprichter van het museum, Ans Spil, samen met de vrijwilligers Rini Entius (52) en Marinus Bood (80). Het is en van die momenten die deze voettocht zo onvergetelijk maakt en me met grote dankbaarheid vervult.

Winkel – Sylvia Buczynski vertelde me vorige week dat je vanaf de maan de Grote Muur in China kunt zien, èn de Westfriese Omringdijk in Noord Holland. Over die dijk, een wonder van menselijk vernuft, 126 kilometer lang en al 800 jaar oud, wandel ik naar Medemblik; onderweg zie ik een meneer scharrelen in de bosjes, spreek ik met moeders over drankgebruik van hun pubers en kom ik uiteindelijk Klaas tegen, de klusjesman van een bejaardenhuis, die me vertelt over de gevolgen van het stoppen met roken, Valentino Rossi en hoe hij in ‘de grote zorginstelling’ een nummer werd in plaats van Klaas…

Het eerste stuk wandel ik op met Hans Heddes, wethouder namens de Partij van de Arbeid in Schagen. Hij is verantwoordelijk binnen het college van B&W voor de kwestie van het alcoholmisbruik onder jongeren. Dat is een groot maatschappelijk probleem in Noord-Holland. Heddes vertelt dat hij later die middag met twee collega’s van naburige gemeenten naar het VU Medisch Centrum in Amsterdam gaat om een onderzoek aan te vragen naar het alcoholgebruik van ouders.

Terwijl we de hoge Westfriese Omringdijk op lopen, zegt Heddes dat het drankgebruik in de loop van de afgelopen veertig jaar enorm is toegenomen. Veel ouders, zelf al vroeg begonnen met alcohol, vinden het vanzelfsprekend dat nog jonge kinderen thuis wijn en bier drinken. Het valt daarom niet mee een gedragsverandering te veroorzaken; het kost veel tijd en veel geld. Om ouders te bereiken, vertelt Hans Heddes, laten we kinderen op de basisschool een toneeluitvoering maken voor hun ouders. In dat stuk leren de ouders van hun kinderen dat zij niet willen drinken en alcoholgebruik onder de zestien moeten verbieden. Het is de omgekeerde wereld. Kinderen voeden de ouders op.

Na twintig minuten lopen in de richting van Medemblik moet Hans Heddes weer terug; hij heeft een volgende afspraak. We schudden elkaar de hand en Hans loopt terug naar het startpunt; ik ga verder. Het is droog maar koud: muts op, handschoenen aan, langs Aartwoud en verder richting Medemblik. Kilometers loop ik over en onderaan de dijk. Ik passeer boerderijen, netjes op een rij; verder op in de polder staan windmolens, evengoed in het gelid. Het akkerland wacht op het voorjaar.

Rond twaalf uur zie ik een oudere heer in een bosje onderaan een talud scharrelen. “Zoekt u iets?”, vraag ik, terwijl ik langs loop. De heer kijkt verrast op. “Ik doe aan geo-caching; ik zoek een steen met een aanwijzing.” “Wat?”, vraag ik? De meneer komt uit de bosjes.

Tjeerd, zoals hij blijkt te heten, is 56 jaar en woont in Amsterdam; hij is onderhoudsmonteur van kassa’s. Geo-caching, legt Tjeerd uit, is een digitaal spoorzoekerspel, wat zich over de hele wereld heeft uitgespreid. In het bosje zoekt hij een holle steen. Ik volg Tjeerd, spring achter hem aan over een greppel en waarachtig, na enig speurwerk vinden we een baksteen waarin een kokertje is verstopt. Gelukkig als een jongetje schrijft hij een nummer in zijn hand. “Dat werk ik thuis uit, op de computer,” zegt Tjeerd.

Ik wandel verder naar Opperdoes en vandaar naar Medemblik. In Opperdoes voor de Spar spreek ik een moeder wiens dochter zestien jaar is, en die elke dag intensief traint in het zwembad. De dochter drinkt niet of heel weinig, vertelt de moeder, maar ja… anderen weer wel. Het is een traditie, vertelt ze, en erg zwaar tilt ze niet aan de problemen. “Wij dronken vroeger toch ook,” zegt ze met een glimlach.

Later, in de woon en cadeauwinkel van Chantal Eliveld, in Medemblik, spreek ik opnieuw een moeder en ja, ook zij kent de problemen. Ze heeft zelfs weet van zelfmoord onder jongeren als direct gevolg van drank en drugsgebruik. Ze haalt met haar schouders op. “Wat kun je eraan doen?”

Maar voor ik het centrum van Medemblik heb bereikt, vraag ik de weg aan Klaas Andringa (58) die op de fiets op weg is naar een bouwmarkt, voor schroefjes. Hij stapt af en zegt dat het centrum niet ver weg is; hij wandelt hier ook elke avond omdat hij gestopt is met roken en dat valt zwaar, niet meer roken. “Ik slaap slecht, krijg uitslag en andere ongemakken. Mijn broer, die ook gestopt is, heeft geen centje pijn,” zegt Klaas. Gelukkig staat het Grand Prix motorseizoen op het punt van beginnen. Dat doet Klaas graag, kijken naar motorwedstrijden, desnoods midden in de nacht. “Mijn muts is van Valentino Rossie; zijn nummer is 46. Dat is mijn held.”

Hij vertelt me dat hij na de lagere school en twee jaar LTS is gaan werken. Klaas: “Ik zat met al die jongens op school, zonen van de tuinders en de boeren. Nou, als die niet goed konden leren, gingen ze werken. Dat vond ik ook wel wat. Je verdiende wat. Ik heb als los werkman van alles gedaan, tot schepen lossen in Vlissingen aan toe. Maar ja, dat werd toch erg lang rijden, iedere dag soms wel vier uur heen en vier uur terug. De laatste 15 jaar werk ik lekker hier, bij een bejaardenhuis. Vroeger was dat stichting St. Martinus; Iedereen kende me. Toen was ik Klaas.”

Zoals overal zijn zorginstellingen gefuseerd; Omring is zo’n grote organisatie in de Noord-Holland met aan het hoofd een bestuurskundige gespecialiseerd in “veranderprocessen”. De oude stichting Martinus is nu ook onderdeel van Omring. Bezuinigingen dringen zich ook in deze grote zorginstelling op.

Klaas: “Hoe groter de organisatie, hoe meer je een nummer wordt. Je bent een van de velen. En wat je dan krijgt is dat mijn naam op mijn werkoverhemd staat. Zo weten ze wie ik ben. Kijk, de bewoners worden steeds ouder en als ik ergens binnen kom voor een kleine reparatie vertel ik altijd wie ik ben. Ik stel me voor, zoals het hoort. Maar ja… wie zal het zeggen…Ik weet niet of er volgend jaar nog plaats voor me is. Ik ben 58 en ik moet toch nog een poosje door werken.”

Schagen – Niet eerder werd ik op mijn voettocht vergezeld door een journalist; van Schagen naar Winkel wandelden Thijs en Daniel mee, verbonden aan het weekblad Vrij Nederland. Het werd een gezellige dag, wandelend door de polders achter Schagen. Thijs vroeg honderduit en ik antwoordde naar beste eer en geweten. Nu, dagen later, spookt nog steeds een vraag door mijn hoofd. Heb je in de Partij van de Arbeid vrienden?

Donderdagmorgen andermaal vroeg in de trein vanuit Goes richting Schagen. Honderden mensen verlaten Zeeland in de vroege ochtend om in de Randstad te gaan werken, of studeren. In Brabant vervoegen zich opnieuw tientallen mensen. Tegen half tien arriveer ik op Amsterdam – Sloterdijk en moet daar een poos wachten op de trein naar Schagen. Het is koud, onaangenaam en winderig op dit station; een meisje in een van de kleine open winkeltjes staat bij een straalkacheltje en probeert zich warm te houden.

Na half elf, op het perron van Schagen, word ik op mijn rug getikt door Thijs Niemantsverdriet. We schudden elkaar de hand en wandelen naar het koffiehuis Dikke. Even later voegt fotogaaf Daniel zich bij ons. Ondertussen vraagt Thijs me het hemd van het lijf. Ik geef op alles zo eerlijk mogelijk antwoord; ik ben geen politicus maar een betrokken waarnemer. Ik wil graag weten hoe de sociaal democratie en de samenleving er aan toe is.

We spreken over individualisme en gemeenschapszin, waarbij ik wijs op het sterk autonoom levensgevoel van Nederlanders. Maar te voet en onderweg zie ik een volkje zo uniform, zo zeer gelijkaardig dat ik soms twijfel aan plaats en tijd…overal dezelfde huizen, dezelfde inrichting; dezelfde levenspatronen… In België, waar ik volwassen werd, is dat allemaal zo anders. Wie beweert dat individualisering kernmerkend is voor deze tijd, ziet een andere wereld dan ik. In de trein, vanmorgen, zag ik dat bij alle mensen slappe draadjes uit de oren hangen en dat vrijwel iedereen staart op een platte telefoon… wat nu individualisme? Nu ja, zulke gesprekken voeren we.

Tegen twaalf uur worden we verwacht bij het kantoor van de GGD in Schagen. Ik heb daar een afspraak met twee medewerkers, Kees van der Veer en Marian Huytinck, die betrokken zijn bij een groot project in Noord Holland, ‘ jongeren en alcohol’. Het gaat namelijk mis, hoorde ik ook vorige week al van PvdA raadslid Sylvia Buczynski, met het alcoholgebruik in Nederland. Steeds meer en steeds jongere kinderen drinken steeds sterkere drank, vertellen de deskundigen. Kinderen van twaalf jaar drinken, zelfs wodka. De ontwikkeling van de hersenen loopt daardoor gevaar.

Ouders vinden het heel gewoon en hebben liefst dat kinderen thuis drinken. Via SMS en twitter seinen de jongeren elkaar waar ‘het gezellig is.’ Marian Huytinck: “Door de nieuwe media worden die contacten snel gelegd en is er nauwelijks een vast patroon in het alcoholgebruik aan te wijzen.” De GGD probeert via slimme bondgenootschappen met scholen, met de horeca en supermarkten het gedrag van de jongeren te beïnvloeden. Dat lijkt vruchten af te werpen, maar ondanks hoopvolle signalen blijft het drankgebruik te hoog.

Even later, wanneer we afscheid genomen van de GGD, spreek ik twee jongens aan, die de drankproblemen bij jongeren in de streek erkennen. “Er wordt hier traditioneel veel gedronken; we staan er om bekend,” zeggen Morris en Matthijs.

Onderweg naar Winkel zien we schoolkinderen passeren op hun fietsen. Af en toe moet ik voor de fotograaf even een loopje maken of over een hekje klimmen. Ik vertel Thijs over de verschillende tradities in de Nederlandse sociaal democratie, dus over Amsterdam, Rotterdam, Friesland en Groningen. De Friese sociaal democratie wordt al snel weggezet als oud links, merk ik op. Maar de samenleving zit in Friesland nu eenmaal anders in elkaar dan in Amsterdam en dus ook heeft de sociaal democratie een ander karakter. Daar is niks oud links aan, integendeel.

Thijs vertelt dat hij in Amsterdam boodschappen doet via zijn mobiele telefoon, waarop hij een boodschappenlijstje invult, en dat een wagentje gestuurd door de supermarkt even later boodschappen thuis komt brengen. “Dat is gemakkelijk wanneer je alle twee een drukke baan hebt; je hoeft helemaal niet meer naar de winkel toe. De winkel komt thuis.”
Op het platteland, in het oosten, noorden en zuidwesten van het land is daar geen sprake van; je mag al blij zijn dat er een supermarkt is in het dorp of in een kleine stad. Vaak is dat niet eens het geval; laat staan, dat er een karretje thuis bezorgt. De afstanden zijn zo groot dat zulke diensten niet uit kunnen.

In het prachtige café De Beentjes in Winkel biedt Bianca, ook al is de kroeg gesloten, ons ruimte en zet gauw een pot verse koffie. De muziek gaat aan, goeie blues tot mijn plezier, en we praten nog even verder, over de partij, over de voettocht en over mijn geschiedenis. Ik weet niet meer wat ik allemaal verteld heb, maar wanneer Thijs me op het laatst vraagt of ik vrienden heb in de PvdA ben ik even in verwarring. De omgangsvormen in de PvdA zijn vaak vreselijk; plezier en vrolijkheid mis ik zo enorm… maar ik ontmoet tijdens de voettocht veel vriendschap… en ja, wel zeker, ik heb vrienden in de PvdA. Zeker, en vriendinnen ook.

Later, die avond, denk ik na over de rol van de journalist en de politicus; ik ben geen politicus maar een betrokken waarnemer. Echter, vandaag heb ik wel gevoeld wat het betekent om over ieder woord te moeten nadenken. Dat is niet gemakkelijk. Voor een politicus lijkt het me zelfs een gevaarlijk spel, vooral wanneer vluchtigheid en opportunisme de basis vormen van de verhouding. Vandaag speelde dat niet; Thijs en Daniel waren uitputtend in hun zoektocht naar het verhaal van de voettocht en ik ben benieuwd naar hun impressies. Let op Vrij Nederland, volgende week donderdag, 22 april.

Over de Burger King van de minister en onrechtvaardigheid.

Tot mijn verdriet wordt het alweer gauw donker en moet ik nog een eind te voet naar Anna Pauwlona. Daar overnacht ik bij Luus en Martien van den Berg. Luus is de dochter van een kleine bloembollenkweker; Martien was tot zijn vijfenvijftigste inkoper bij de Marine in Den Helder; sinds negen jaar is hij met pensioen. Luus en Martien hebben vele reizen gemaakt, te voet of met de fiets, door Nederland, België, Frankrijk en zelfs naar Santiago de Compostella in Spanje.

Wanneer ik bij hen aanbel, is juist bekend geworden dat de minister van Financiën, Jan Kees de Jager, het bonnetje voor zijn dagelijkse hamburger niet zelf betaalt maar declareert bij de Nederlandse burgers en staatssecretaris Bleker, die over een auto met chauffeur kan beschikken en een appartement in Den Haag heeft, na een televisieoptreden in Amsterdam een hotelkamer van ruim vierhonderd euro moest betrekken en daarvan de kosten op de gemeenschap afwentelt. Luus en Martien hebben er geen woorden voor. “Dat noemen wij zakkenvullers”, zegt Martien.

Ze vertellen over hun dochter, die twee autistische kinderen heeft en elk jaar door de papiermolen moet om telkens opnieuw te bewijzen dat de kinderen ernstig gehandicapt zijn. In het busje, vertellen Luus en Martien, waarmee onze kleinkinderen naar school worden gebracht, zit ook een kind wat geboren is zonder armen en zonder benen. Ook die ouders, vertellen mijn gastheer en gastvrouw, moeten elk jaar bewijzen dat hun kind geen armen en geen benen…. En de minister van Financiën declareert zijn Burger King hamburger …

Dat het crisis is en iedereen wat moet inleveren, begrijpen Luus en Martien heel goed, maar wat ze niet begrijpen is de oneerlijkheid in alles. Aan onrechtvaardigheid kunnen zij niet wennen, net zo min als Jan en Toos in Breezand. “Laten ze toch niet zeggen dat Nederlanders niet willen werken,” zegt Luus, “en dat ze daarom Polen nodig hebben. Wij willen best werken. Ik heb altijd meegedaan in het bollenseizoen, met het pellen. Die zes weken leverde net dat extra op waarmee je iets leuks kon doen. Maar de Polen werken onder de prijs; iedereen weet het. Dat neem ik de Polen niet kwalijk, maar zeg niet dat Nederlanders het werk niet willen doen.”

De volgende ochtend wandelt Martien een eind met mij op, in de richting van Schagen. Het is een mistige, koude dag. Van Anna Pauwlona is niet veel te zien; het is de woonplaats van Ard Schenk, Olympisch schaatskampioen. Martien heeft nog met Ard geschaatst, in 1963.

Wanneer we langs het water lopen vertelt hij dat hij hier graag gaat vissen, met zijn zoon, die kok is en nu bij de ECN werkt. Daarvoor was de jongen een jaar werkloos; het gaat nu eenmaal niet goed in de horeca. Martien en Luus moesten bijspringen; van de werkloosheidsuitkering kon de jongen de vaste lasten van zijn huurhuis en alles wat erbij komt, niet betalen. “Mijn vader,” vertelt Martien, “moest altijd heel hard werken en had daardoor weinig tijd voor me. Ik dacht… dat ga ik anders doen. Hier vis ik vaak, samen met mijn zoon. Dat is fijn; we vissen nog steeds samen.”

Een eindje buiten Anna Pauwlona nemen we afscheid en loop ik verder, door de mist, kilometer na kilometer. Tegen één uur in de middag nader ik Schagen; daar, in koffiehuis, de Dikke, ontmoet ik Sylvia Byzynscki, raadslid voor de PvdA in de gefuseerde gemeente Hollands Kroon. We drinken een kopje koffie en een glas water en daarna neemt ze me mee voor een ritje door deze voor mij onbekende streek, door prachtige dorpen, zoals Niedorp en het oude vissersplaatsje Kolhorn. Onderweg vertelt ze me het ene verhaal na het andere. Maar daarover meer in het volgend bericht.

Breezand – Wanneer je Den Helder verlaat en aan je rechterhand een grote jeugdgevangenis passeert, met een gracht eromheen en met prikkeldraad op de hoge, blinde muren, voel je pas hoe hard het waait. Verderop, bij het vliegveld buiten de stad gelegen, veroorzaken op en af aanvliegende helikopters een hels kabaal. Pas wanneer ik na Den Helder de eerste brug aan de linkerhand neem over het Noord Hollands kanaal en een snelweg, kom ik op zandgronden en vervliegt de tragiek van de oude marinestad.

Het lawaai maakt plaats voor rust; ik wandel langs stille akkers met net ontluikende bloembollen, veelal nog bedekt met stro. In Breezand, het eerste dorp voorbij den Helder, zie ik een verwaaid plantsoen en even verder dichtgetimmerde panden. Wat is dat, waarom verval? Is dat een gevolg van de fusie van een aantal gemeenten tot Hollands Kroon?

Nee, dat blijkt niet het geval. Jan en Toos Breeuwer wonen naast de gesloten panden. “Het staat al een aantal jaren leeg,” vertelt Toos. “Het is een jongerencentrum geweest, de Aap, en een gymnastieklokaal.” Samen met kleinzoon Martin zijn ze buiten aan het werk om een verstopping in het riool ongedaan te maken. Het klusje is eigenlijk juist gedaan en het is theetijd; ik heb geluk.

Jan en Toos zijn hun hele leven lang schoolmeester en juf geweest, in de katholieke school naast hun huis. De dichtgetimmerde gebouwen behoorden bij die school; in het verwaaide plantsoentje stonden drie woningen voor de onderwijzers. Er is een nieuwe school gebouwd en een projectontwikkelaar heeft de rest opgekocht en wacht nu op betere tijden. De oude school is verbouwd en in gebruik genomen als Thomas Huis, vertellen Jan en Toos.

Beiden volgen met belangstelling de verkiezingen voor een nieuwe politiek leider van de PvdA. “We hopen dat de PvdA er weer boven op komt,” zegt Jan. De toenemende ongelijkheid in de samenleving baart hen zorgen, net als de ontaarding van het onderwijs. Lesgeven was voor Jan en Toos een bron van grote vreugde, maar de papierwinkel die in de loop der jaren aan het onderwijs werd gekoppeld nam steeds meer tijd in beslag en ondermijnde de arbeidsvreugde. Zorgelijk ook vinden Jan en Toos de veranderde gezagsverhoudingen. Leerlingen mag je nu nauwelijks nog corrigeren; de docent die onlangs door de politie uit het lokaal werd gehaald na een klacht van een van de ouders, was wat dat betreft een dieptepunt.

Jan was directeur van de lagere school en hoewel hij nu is gepensioneerd blijft hij de betrokken schoolmeester. Jan: “Natuurlijk heb ik vroeger wel eens opgetreden wanneer dat nodig was. Dat sprak vanzelf en het leuke is dat de jongens me zelfs nu nog gelijk geven. Het was wel nodig meester, zeggen ze nu nog. Ik ben nog steeds benieuwd hoe het mijn oud-leerlingen gaat.”

Jan en Toos lachen graag; ze zijn trots op kleinzoon Martin die na het eindexamen een jaar naar Australië gaat om te werken in de landbouw. Daarna wil hij werktuigbouwkunde studeren in Enschede. “Ik had dat ook graag gedaan’’, zegt Jan, “een jaar naar Australië. Maar ja…”

Breezand leeft grotendeels van de bloembollenkweek. De kleine kwekers met een bunder grond zijn vrijwel allemaal verdwenen; familiebedrijven nu bezitten soms meer dan 200 hectare areaal. Op advies van Jan, Toos en Martin ga ik kijken bij de Lentetuin van Breezand, een begrip in de streek.

De Lentetuin is een expositie van bloeiende bloembollen in een grote sporthal. Voor de ingang staat een oliebollenkraam en achter de Lentetuin is een agro/huishoudbeurs in een tent. Binnen word ik overrompeld door een overvloed van kleur van tulpen, narcissen, hyacinten, krokussen en wie weet wat nog meer uit bollen groeit. Het ruikt er heerlijk, en alleen al daarom is een bezoek meer dan waard.

De Lentetuin, vertelde een meneer me, wordt in één week gemaakt door vier tot vijfhonderd vrijwilligers…dat wil zeggen dat ieder gezin in Breezand op de een of andere wijze betrokken is. De gemeenschap organiseert en presenteert zich via de Lentetuin op haar best; natuurlijk laten de kwekers zien wat voor moois ze te bieden hebben en heeft het een commerciële achtergrond, maar de Lentetuin is veel meer dan dat… Vandaar dit advies: ga daarheen, naar Breezand! Volgend jaar is er weer een Lentetuin, begin maart.

Den Helder – Na een korte onderbreking vervolg ik de voettocht voor het tweede jaar en start in Den Helder, de oude marinestad. Het is de eerste maart, kil maar niet koud. Terwijl ik me op het stationsplein probeer te oriënteren komt een donkere man lachend en zwaaiend op me af. Hij is gekleed in een vale spijkerbroek, een donker leren jasje en doet alsof hij me al lange tijd kent. “Ik weet de weg,” zegt hij wanneer hij naast me staat. “Ik ben Johnny en het is een feestdag. Ik ben 42 jaar geworden vandaag.”

Johnny lacht; ik zie dat een van zijn voortanden goud omrand is. In zijn smalle, zwarte bril zitten geen glazen. Hij loopt een eind met me mee; hij heeft geld nodig. In zijn rechterhand houdt hij zijn hele bezit, drie euro en vijfendertig cent. “Ik doe geen slechte dingen,” zegt hij, “ik drink al acht jaar niet meer.” Hij woont al tien jaar in Nederland; daarvoor leefde hij op Curaçao. Hij glimlacht een ogenblik bij de herinnering aan het Caribische eiland. Johnny heeft vandaag elf euro nodig, voor eten en onderdak. “Ik ben werkloos,” vertelt hij en herhaalt nogmaals dat hij geen slechte dingen doet.

Ruim tien jaar geleden waren er veel problemen in Den Helder. De stad, vrijwel onbestuurbaar, werd geteisterd door verval, drugsoverlast, criminaliteit, hoge werkloosheid en diepe armoede.

Den Helder heeft een grote Antilliaanse gemeenschap. De meeste Antillianen wonen in de wijk Nieuw-Den Helder. Daar heb ik een afspraak met Paul Kragt, een oud-wethouder. Hij leidt daar het pas gebouwde Wijkhuis, ‘een kleurrijk centrum voor de samenleving’. Johnny wijst me welke kant ik op moet.

Even later Olof tegen, wiens ingevallen gezicht schuil gaat achter een dikke sjaal en die een muts van het CNV over het hoofd heeft getrokken. Ook hij is werkloos, al anderhalf jaar. Zijn laatste baantje was in een fabriek waar infuuszakken worden geproduceerd. “Maar”, zegt Olof, “er is weinig werk. Bedrijven komen niet naar Den Helder. Het is te ver weg van de Randstad.” Olof’s vingers zijn zwart van nicotine. Hij wijdt de crisis van de economie aan de invoering van de euro. “Dat is de bron van alle ellende voor de gewone man,” zegt hij. “In het verleden was ik actief voor de SP maar dat kon ik niet volhouden.”

Onderweg passeer ik rijen met flats en portiekwoningen uit de jaren zestig. In veel flats zijn de gordijnen gesloten; de armoede gutst er als vochtige plekken achter vandaan. Het beeld is troosteloos en van ongekende schaal. Zelfs in Kerkrade was het niet zo somber.

Oud-wethouder Paul Kragt vertelt me dat de gemeente enkele jaren geleden een herstelprogramma voor de stad heeft ontwikkeld. Zowel het centrum als de achterstandswijken worden aangepakt. Flats worden gerenoveerd en een nieuw park wordt aangelegd tussen de verschillende flats. “De overlast van grote groepen Antilianen is teruggebracht tot normale proporties,” vertelt hij. Tegenover ’t Wijkhuis is het Antilianenhok. Paul Kragt raadt me aan om niet naar het hok toe te gaan. “Die jongens spelen domino en basketbal, of hangen er wat rond. De politie houdt in de gaten dat er niet gedeald wordt. Laat ze maar met rust.”

Buiten ‘t Wijkhuis komt Collin (38) op me af, uit Amsterdam De Bijlmer. Hij vraagt of ik een vuurtje voor hem heb; ik moet hem teleurstellen. Het is voorjaarsvakantie en Collin’s vrouw met wie hij drie kinderen heeft is aan het werk. Hij past nu op de twee jongens en het meisje, die spelen in de kleine nieuw aangelegde speeltuin achter ‘t Wijkhuis. “Ik ben streng hoor en rechtvaardig,” zegt hij met een lach.”Strenger dan hun moeder.” Hij woont niet met haar samen. “Nee, joh,” lacht Collin, “Den Helder is vreselijk. Er is hier niets te doen. Iedereen let op elkaar.” Ik ben verbaasd. Wil hij dan niet bij zijn vrouw en kinderen wonen? Collin: “Nee hoor, dat is niet nodig. De liefde is er wel, en we zijn er voor elkaar, natuurlijk. Daarom pas ik nu ook op.” Collin is schilder; hij heeft vast werk maar veel werk is er door de crisis niet. Ook Collin ziet in de Europese samenwerking de bron van alle ellende. “Je ziet het toch met die miljarden die worden weggeven. Alleen nu al 130 miljard voor Griekenland. Weet je hoelang je daar een heel continent, Afrika, te eten van kan geven?”

Verderop, aan de rand van de wijk, loop ik even op met meneer Vuurink, postbesteller en gepensioneerd marineman. Hij was tot zijn vijftigste in dienst van de Marine als onderhoudstechnicus voor de elektronische wapens. “Maar na een reorganisatie kon ik eruit, elf jaar geleden. En ik heb er geen dag spijt van.” Meneer Vuurink is getrouwd en heeft een zoon, die nog thuis woont. “Hij heeft het goed bij moeder de vrouw.” Meneer Vuurink heeft wel lol in zijn baan als postbesteller. “Ik weet dat het ellende is voor de postbodes; die raken hun baan kwijt. Ik ben geen postbode; ik werk parttime. Ik hou van wandelen en doe mee aan de vierdaagse in Nijmegen.”

Iets buiten Den Helder ligt een vliegveld, de Kooy. Helikopters voor de offshore industrie vliegen af en aan en maken een hels kabaal. Naast de landingsbaan trekken witte en rode lampen lijnen naar een verre horizon. Zo wandel ik de stad uit. Ik hoop dat Johnny zichzelf heeft getrakteerd.

Begin februari was ik een jaar onderweg met deze voetocht; in de Bidler, in Warga maakten we een tussenbalans op. Monika Sie Dhian Ho, directeur van het wetenschapelijk bureau van de sociaal-democratie, de Wiardi Beckman Stichting gaf aan wat de beteknis van de voettocht is voor de WBS; oud gedeputeerde Bertus Mulder en Tweede Kamerlid Lutz Jaobi reageerden op hun ervaringen onderweg, de vorbije maanden, en op mijn verhaal… Dat is te lang voor de digitale lezers… dat weet ik wel… maar ja… het was wel mijn verhaal over een jaar voettocht in Warga. Zie hier….

Beste vrienden van de Voettocht

Een jaar geleden, donderdagochtend drie februari 2011, ben ik op weg gegaan voor een voettocht door Nederland, twee dagen per week, twee jaar lang.
Het was en is mijn bedoeling om onderweg verhalen te noteren van mensen die ik tegen zou komen.
Die verhalen zo, bedacht ik van te voren, zouden een indruk kunnen geven van wat er in Nederland aan de hand is en zouden heel misschien en in een heel beperkte mate tegenwicht kunnen bieden aan de beleidsnota’s en bestuurlijke tunnels waarmee de Partij van de Arbeid, de sociaal democratie, zo intens verknoopt is geraakt.

Ik heb niet alleen gesprekken gevoerd maar ook indrukken opgedaan en daarvan zo goed en zo kwaad als ik kan verslag gedaan op mijn website.

Nu, na een jaar terugkijkend, zijn er, naast 1000 verhalen, een paar thema’s die ik met U zou willen bespreken…

Dat gaat over de zwaar gehandicapte Jaap uit Goes en de oude dame dodelijk ziek, die om haar leven te verlengen, drie doosjes medicijnen krijgt, van 21.000 euro per stuk.

Het gaat over de jongens van Workum, over Jan Blik, over Heerlen, over Willem in Neede, over Henk Hoen uit Nij Beets en Peter Has uit Haaksbergen en Willy de Meyer uit Luik.

Abstracter:
het gaat over zorg en een sociaal democratisch ziekenfonds;
het gaat over werk en onderwijs,
over Europese samenwerking en regionale ontwikkeling.
En ja, het gaat ook over organisatie en inhoud van de sociaal democratie, over de Parti Socialiste in Luik en de Partij van de Arbeid in Nederland en Friesland.

Mijn eerste etappe werd gekleurd door Jaap, een man van middelbare leeftijd met onvergetelijk lieve ogen. Jaap is geestelijk en lichamelijk gehandicapt en spreken kan hij niet. Hij is afhankelijk van wie voor hem zorgt. Jaap drukt zich uit met zijn ogen en drie gebaren,
En wrijvend over zijn rechterbeen wanneer hij bang is of in zich zelf gekeerd. Het tweede gebaar, ook met zijn rechterhand en arm, is met de hand naar een ander heen en weer wijzend en het derde gebaar is met twee handen boven zijn hoofd piano spelend… In dat gebaar geeft hij aan dat hij muziek wil maken, dat wil zeggen op een elektrische piano met een vinger een toets indrukken en zo toets na toets, zachtjes aanhoudend.

Jaap keek me aan en na verloop van tijd wees hij me aan, maakte het pianogebaar en maakte even later muziek. Wat een onvergetelijk gebaar.

Het ging in die periode niet goed met Jaap; af en toe werd hij agressief… dan schopte hij tegen de schenen van zijn begeleider. Waarom? In de kamer van het dagverblijf waren altijd twee begeleiders; bezuinigingen van het vorige kabinet, Balkenende Bos en de keuzes van de instellingen zorgden er voor dat er nu nog maar een begeleider was in de groep van Jaap. Daardoor was er minder aandacht, zorg en vanzelfsprekendheid voor Jaap. Tegen onzekerheid of veranderingen kan en kon Jaap zich niet verantwoorden.
Daarom zou Jaap worden overgeplaatst naar een andere instelling, voor onhandelbare cliënten moet je in dat jargon zeggen …voor Jaap.
Voor Jaap is onvoldoende zorg.
Ik verlies Jaap onderweg nooit uit mijn gedachten. Ik kom hier later op terug.

De eerste wandeldag leidde naar Kapelle, een dorp aan de andere kant van Goes, vanuit Kats bezien.

In Kapelle staat een school, de Isaac Beeckman Academie. Dat is een nieuwe middelbare school, door een klein clubje opgericht. Een openbare school, kleinschalig, goedkoper dan eender welke overgrote, gefuseerde scholenfabriek. Klassen: niet groter dan 16 leerlingen; persoonlijk onderwijs; vier dagen les per week, maar wel meer weken per jaar. Geen managers; een goedkoop schoolgebouw; een realistische begroting; geen bezuinigingen. De school stimuleert iedere leerling naar een hoger niveau; de VMBO leerling wordt naar Havo geleid wanneer dat kan; de Havo leerling die meer kan, gaat mee naar het VWO en de toppers uit het VWO kunnen in de laatste fase al vakken volgen op een HBO of universiteit. Het is de enige school in Zeeland waar leerlingen graag naar toe gaan, goede resultaten behalen; die ouders met een kleine beurs kunnen betalen en waar het gezeur over krimp aan voorbij gaat.

In Goes, in Breda sprak ik jongens en meiden; langs de Willemsvaart Bram en Esther, in Maastricht sprak ik jongeren, in Groningen, in Workum, Robin, Nick, Wytse, Remco en Tymen en weet U wat ze me vertelden? “Op school leren we niks want wat we leren hadden we al geleerd op de basisschool.”
Die jongeren zaten op grote scholen in het voortgezet onderwijs, in het middelbaar beroepsonderwijs en in het Hoger Beroepsonderwijs.
Hele gewone, vriendelijke kinderen met allemaal dezelfde klacht. Een van de meiden, Bo, was het scherpst. Ze zei: “Ik hoop dat als ik later kinderen krijg en zijn naar school gaan, het onderwijs niet meer zo slecht is en de kinderen dan wel les krijgen.”

Voor ik afdwaal wil ik u wat indrukken vertellen die te maken hebben met zorg.

Ik sprak een werknemer van een grote instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Ze beklaagde zich. Haar collega’s zij n haar concurrenten… zie hier wat zij bedoelde… betrokkene was vroeger activiteitenbegeleidster; thans is zij manager horecahoek. Het is haar opdracht dagelijks zoveel mogelijk ‘cliënten’ aan zich te binden. Hoe meer cliënten, hoe meer budget; gaan cliënten naar haar collega, bijvoorbeeld van de groenvoorziening, dan krijgt die collega verruiming van het budget. Zo worden collega’s tegen elkaar opgezet en uitgespeeld.

In Eindhoven mocht ik overnachten bij de afdelingsvoorzitter, Judith. Samen met haar man had ze een heerlijke maaltijd voorbereid; het was gezellig. Haar man werkte bij Philips Health in Eindhoven. Dat bedrijf heeft een ongelooflijk groot aanbod van medische technologie. Kijk maar eens op de website; het is industrieel aanbod van producten en het mag wat kosten. Een van de zaken die Philips ontwikkelt is zorg op afstand, via televisie/ computerschermen en skype achtige verbindingen. Mensen kunnen thuis zijn en direct contact krijgen met arts of verpleger. Op afstand.

Ik ben in Luik geweest, op bezoek bij onze partijgenoten van de Parti Socialiste. Ik kom daar straks nog even op terug. Maar even een paar gegevens: Luik heeft ongeveer 200.00 inwoners; de PS heeft 20.000 leden; een op de twee Luikenaars is lid van de socialistische vakbond FGTB en in de provincie Luik zijn 350.000 mensen lid van het sociaal democratisch ziekenfonds. Onthoudt dat alsjeblieft, een sociaal democratisch ziekenfonds.

Ik sprak een trotse vader in Berg aan de Maas; zijn zoon kon redelijk leren. Hij studeerde in Leiden, werd anesthesist, ging naar San Francisco en werd daar professor aan de Stanford Universiteit. De week voordien was de zoon thuis bij zijn oude vader en moeder; via de laptop adviseerde hij zijn assistenten in de operatiekamer in Californië.

Voorbij Groesbeek passeerde ik een zorghotel in aanbouw; prachtig chique gelegen in de bossen. Een eindje verderop was een instelling voor geestelijk gehandicapte mensen, een grote instelling, de Pluryn groep. Aan mijn water voelde ik dat hier iets aan de hand was; thuis gekomen bleek het juist gefuseerd met de Hoenderloo groep. Het enige motief voor deze schaalvergroting van de organisaties voor lastige jongeren, is het salaris van de leden van de Raad van Bestuur, zo werd me toe vertrouwd.

In Wehl logeerde ik bij dak en thuislozen van het Leger des Heils; sprak ik in Neede met Willem Nuvelsteen wiens longen kapot gingen tijdens het stoffig werk in een timmerfabriek en die er van droomt om naar Curaçao te gaan, later na zijn pensioen, omdat dit klimaat zo goed is voor zijn luchtwegen. Maar als hij eerlijk is en een berekening maakt weet hij dat het daarvan niet zal komen; hij werkt een paar uur per dag, langer kan niet en leeft van 1100 euro per maand. Curaçao is voor een andere categorie mensen.

Vanuit Heino liep ik naar Zwolle. Na de stadsgrens, na de blokkendozen voor de af en aanvoer van Albert Heijn en identiteitloze kantoorgebouwen zag ik een gebouw in aanbouw, het grootste wat ik op mijn tocht ben tegen gekomen. Het gebouw was zo immens groot dat het me duizelde… een gebouw in ‘organische architectuur’. Ik zag gevels met geglazuurde bakstenen, elke baksteen in twee kleuren gekleurd. Het gebouw kreeg bizarre kleuren en wordt doorsneden door binnen en buitentuinen, een park van 12 hectare…

In Zwolle sprak ik een aankomend vroedvrouw die haar zorg uitsprak over de cultuur van angst die wordt gecreëerd door de medicalisering van de geboorte. “Het is nergens voor nodig,” zei de wat oudere mevrouw, “de natuur gaat haar eigen gang. Het is een kwestie van zelfvertrouwen van vrouwen. Zelfs in de armste landen, in de Sahara woestijn, zijn vrouwen niet zo bang als hier.”

In Stadskanaal sprak ik een ziekenhuis directeur die precies kon voorrekenen dat de zorg in zijn kleine streekziekenhuis veel goedkoper is dan in de dure Isala ziekenhuizen van Zwolle of het UMG in Groningen. De kwaliteit van de zorg is goed; de menselijke maat en bereikbaarheid troefkaarten van jewelste in een streek van veelal armere mensen. Het streekziekenhuis wordt kapot gemaakt door zorgverzekeraars en de liberale ideologie in de sector.

Onderweg sprak ik een arts; een apotheekhoudende arts. Hij vertelde me over een dodelijk zieke oude dame die van een internist drie doosjes medicijnen kreeg voorgeschreven, elk doosje van 21 pillen, goed voor drie weken. Kostprijs van een doosje… 25.000 euro, totaal 75.000 euro. De arts had de verzekering gebeld of hij de medicijnen kon geven; hij kon het risico niet dragen… hij zou failliet gaan. Na drie dagen wilde de oude dame de medicijnen niet meer.

Ik kom straks bij mijn conclusies terug op de zorg en een sociaal democratisch ziekenfonds.

Het werk en het onderwijs. Ik vertelde hoe in de geestelijke gezondheidszorg collega’s tegen elkaar worden uitgespeeld in concurrentie; ik vertelde dat ik jongeren door het hele land tegen kwam die zich beklaagden over het onderwijs, met steeds dezelfde klachten: geen les; geen inhoud.

Ik sprak onderweg met boeren, met winkeliers, met arbeiders van Nedcar in Born; de aardbeving, de tsunami en de ramp in de kerncentrales in Japan leidden er tot technische werkloosheid; de arbeiders, feitelijk technisch werkloos, voelden zich in de steek gelaten door de PvdA tijdens de vorige kabinetsperiode. Jean Wouters, voorzitter van de OR van Nedcar, was stellig: “In Nederland adviseert straks de ene helft van het land de andere helft. Er wordt nog wat gehandeld maar gemaakt wordt er niks meer. Een industriepolitiek bestaat hier niet.”

Voorbij Heerlen sprak ik Arie en Rene, respectievelijk kraanmachinist en timmerman. Rene werkte veelal over de grens, in de bouw. De laatste jaren niet meer; hij verliest zijn sociale zekerheid en pensioen, met het werk over de grens. Beiden zijn boos op Brussel en den Haag; toen zij hun woning betrokken passeerden er 5000 auto’s per dag; nu 60.000 per dag. Zij begrijpen niet dat er 20 jaar gepraat moet worden over een buitenring. “Wij willen een bos, een park naast ons huis en een keer slapen met open ramen in de zomer,”zeiden ze.

Later, in Enschede, bekende raadslid Dennis Bouwman, dat het verlies van werkgelegenheid door de sluiting van de textielfabrieken niet is opgelost, in ieder geval niet voor de arbeiders en hun kinderen.

In Emmer Compascuum sprak ik Jan Blik, wiens vader en grootvader nog turf hadden gestoken. Hij had altijd gewerkt in de plantsoenendienst van de sociale werkvoorziening en was nu door de trap van een paard zijn tenen kwijt. Hij keek me indringend aan: Wat nu, vroeg hij. Wat nu?

In Klazinaveen sprak ik de bloemenkweker die failliet was gegaan, de tomatenplukkers en in Stadskanaal de ziekenhuis directeur die 800 mensen te werk stelt en weet dat zijn ziekenhuis kapot gemaakt wordt door de zorgverzekeraars en dat de mensen in de streek dan voortaan moeten reizen naar Zwolle of Groningen en dat de werkgelegenheid grotendeels zal verdwijnen.

In Delfzijl sprak ik de wethouder die binnen enkele jaren 2000 vacatures heeft in de procesindustrie maar er geen personeel voor kan vinden omdat de mensen uit de streek zulke hoog gekwalificeerde banen niet aan kunnen.

In de trein sprak ik de zoon van een schooldirecteur uit Ter Apel; hij studeerde in Delft en nee… hij zou niet terugkeren. Wat moet je in Ter Apel?

Op de achtergrond woedde de economische crisis in de Europese Unie, bleken de financiële markten regeringsleiders in een angstgreep te kunnen houden en werd de ene na de andere top van staatshoofden en regeringsleiders gevolg door een teleurstelling, verder bezuinigingen en grotere armoede onder grote delen van de lager opgeleide bevolking in de Europese landen.

In Friesland wordt melk geproduceerd; in Warga werd in de negentiende eeuw de eerste coöperatieve zuivelfabriek opgericht. Er is van de zuivelindustrie in Friesland vrijwel niets meer over; ik ben door Oudega gelopen en op de plaats van de boterfabriek, aan het meer, staan nu recreatiebungalows.
Het Friese landschap lijkt nauwelijks nog te behoren bij de schaal van de industriële zuivelproductie. Boerderijen zijn te klein en worden woonhuizen; percelen kunnen de grote machines nauwelijks dragen.

In Eindhoven liep ik langs de melkfabriek van Friesland Campina; daar werken 200 arbeiders. Samen met een fabriek in Schiedam als ik me niet vergis produceren zij samen alle dagverse zuivelproducten van Friesland Campina… twee fabrieken. Ik sprak met de arbeiders, die voortdurend onder spanning stonden en een vrachtwagenchauffeur die de plastic dopjes kwam brengen voor de melkpakken. Die worden in Luxemburg in een fabriek geproduceerd. De marges zijn minimaal. De vrachtwagen chauffeur moet van zijn baas de motor afzetten wanneer hij in Luxemburg en de Ardennen van een heuvel af rijdt…
Zonder Luxemburgse plastic dopjes geen melk in de schappen.

Volgens mij is dat de crisis; de marges zijn nihil; investeringen (zoals op de steeds grotere boerderijen) renderen niet; arbeidsomstandigheden voor gewone mensen zijn vaak gekmakend. We kunnen zelf geen voedsel of zuivel meer maken van de grondstoffen die we produceren; we leren geen kleding meer maken en zijn voor de energie afhankelijk van verre landen. Ons landschap en de natuur verhoudt zich niet meer tot de schaal van de wereldeconomie; onze politieke leiders in Brussel, de ene na de andere regering blijken machteloos en visieloos.

In Haaksbergen spraken Joyce Vermue en ik een man die het onomwonden zei: “Waarom vertellen politici niet de waarheid? De waarheid is dat onze welvaart lijkt op een salamiworst waar we elke dag een paar plakjes afsnijden en die we elke dag weer een beetje uitrollen waardoor hij even lang blijft maar steeds dunner wordt. En het ergste is, zei die meneer, die stond te wieden in zijn voortuin, “het ergste is dat de jongste generaties niet terugkunnen in welvaart. Dat zal gaan leiden tot de grootste ellende, erger dan in de crisisjaren van de vorige eeuw.”

In de voedselbanken die ik bezocht. In Tilburg en Klazinaveen, heb ik dat met eigen ogen gezien. Jongeren die niet hadden kunnen stoppen met uitgeven en schulden maken en nu eten van de voedselbank.

Maar er is altijd hoop. Dorette Corbey wees me er tijdens onze wandeling van IJlst naar Workum op, dat voor alle facetten van de economie, schaal verkleining mogelijk wordt. Nieuwe productietechnieken en productieketens kleinschalig van opzet, worden rendabel. Zij heeft als weinig anderen in Nederland zicht op dit soort ontwikkelingen in wetenschap en technologie als directeur van de adviesraad ter zake voor de regering. Kleinschalige productie rendabel… ook in de zuivel. Binnen tien jaar, zegt Dorette, is er de omslag…

Goed, tot zo ver observaties van onderweg. Nu iets over de Partij van de Arbeid. In Friesland was het een voorrecht om te wandelen; altijd liep er iemand met me mee, vaak ook een hele ploeg, van dorp naar dorp, van gemeente naar gemeente. Zo gemakkelijk, zo leuk en gezellig is het niet altijd geweest.
We liepen in een ploeg van Lutjegast naar Buitenpost; we liepen met Jan en Bertus naar Harkema, verder met Gerda en Sietse naar Rottevalle, met een ploeg naar Nij Beets, we liepen in een ploeg, vorige week van Ouwe Syl in het Bildt naar Zwarte Haan, naar het monument voor Anita Andriessen, met Sietse en Lutz en zovelen anderen. Dat was mooi en Anita zag vast dat het goed was.

Maar het gaat niet zo goed met de club. In sommige delen van het land, Zeeland, Limburg, grote delen van Brabant is er van de partij, buiten de steden, niet zo veel meer over. Buiten de gemeenteraden en kleine bestuurtjes is er niks en niemand meer. Als je aan klopt mag je blij zijn wanneer iemand een deur open doet. Hoe komt dat?

Er wordt al gauw gedacht dat de boodschap of de boodschapper niet deugt. Ik denk dat jarenlang het een en het ander niet hebben gedeugd (ik ben niet voor niks onderweg) maar daar gaat het nu niet om. De Wiardi Beckman stichting onder leiding van Monika Sie is met een enorme energie en intensiteit bezig om de boodschap op orde te brengen Ik wil U iets anders voorhouden en ter overweging geven, niet in het minst door mijn ervaringen onderweg en meer in het bijzonder in Luik en Friesland.

In Luik staat de partij nu als een huis: 20.000 leden; dertig jaar geleden was de PS een criminele bende, met corruptie, met steekpenningen en onderlinge zelfs, gruwelijk dieptepunt, een moord… de ene minister liet de ander, een minister van Staat vermoorden.

Wat is er daar gebeurd? Elio di Rupo en Willy Demeyer hebben de partij opgekuisd, wat slecht was verwijderd maar wat goed was behouden. Wat werd behouden? De notie dat de sociaal democratie staat voor solidariteit en menselijke waardigheid en dat betekent dat je je dichtbij de mensen organiseert… dus in de wijken, zelfs in straten… in kleine afdelingen, verbonden in een sterke federatie. En die federatie op haar beurt is verbonden met een sterke brede, gemeenschappelijke actie, le front commun, samen dus met de vakbonden en het sociaal democratisch ziekenfonds.

In de Vlaamse SP.a, de Vlaamse sociaal democratische zusterpartij, wordt altijd naar Nederland gekeken. De traditionele banden met bond en ziekenkas werden in Vlaanderen doorgeknipt, als zijnde ouderwets. Vraag het maar in Gent, aan Daniel Termont, burgemeester nog en ooit begonnen bij het ziekenfonds… De aanhang van de SP a schommelt tussen de 8 en 12 procent van het electoraat; de PS in Luik heeft ruim 40 procent van de kiezers achter zich.

Hoe is de situatie in Nederland? de Partij van de Arbeid is volkomen gefocust op en georganiseerd in dienst van haar rol in raad, college of parlement. In Friesland werd me dat meer dan ooit duidelijk; ik was hier ooit, precies in dit kerkje bij de viering van 100 jaar sociaal democratie in Warga. Het was tegelijk de opheffing van die afdeling; zij ging op in een groter geheel, samenvallend met de nieuwe gemeente Boarnsterhim. Zoals de afdelingen van groot Sneek, vergeef me, zuid west Friesland nu zijn opgegaan in een nieuwe afdeling, alles gericht op de organisatie van en de ondersteuning van een raadsfractie en de wethouders. Gelukkig zijn er nu de ombudsteams… Dat is een begin. Maar er moet meer gebeuren.

Ik was onderweg in de gemeente Doetinchem; ik sliep in een tehuis voor daklozen. ’s Avonds was er gemeenteraad. Mooi, prachtig. Ik ben mee gegaan. Weet U waarover het ging? Een hamerslag voor de onderwijsbegroting; twee en een half uur over hondenpoep. Aan het eind van de vergadering geen besluit over hondenpoep… in Wehl hadden honden voor de fusie geleerd links te poepen en in Doetinchem voor de fusie rechts… Hoe breng je dat nu tezamen?

Ik bedoel daarmee, en daarom vertelde ik zoveel verschillende verhalen, veel maatschappelijke zorgen, problemen en perspectieven vallen buiten het gezichtsveld van de raad, het college of het parlement. De politiek heeft zich buitenspel gezet; het zijn de managers, de technocraten, de ambtenaren die met een genadeloze formule… we hebben met zijn allen besloten dat… weten jullie nog, twee weken geleden in Joure, meneer Ray Geerling sprak over het wel zijn van de 625000 mensen met een minimumbestaan in Nederland… we hebben met z,n allen besloten dat… Het kon wel een tandje harder, minder en anders… Dat zegt hij vast zo al dertig jaar, net hoe de wind waait….

Ik steun Hans Spekman ten volle; honderdduizend nieuwe leden. We hebben een nieuwe grote partij nodig. We hebben zeker macht nodig in de raad, in het college en in het parlement… maar meer nog daarbuiten.

Een grote partij is noodzakelijk om met elkaar dilemma’s te bespreken: Waarom is er onvoldoende zorg voor Jaap en zijn er wel krankzinnig dure pillen voor een oude dodelijk zieke dame? Waarom wilde mijn moeder voor zij deze zomer overleed wel van de daken schreeuwen dat zij alleen maar leefde om pillen in te nemen die haar van half vijf in de ochtend tot half tien in de avond bezighielden in een strak programma. De pillen deden haar kwaad. Waarom moest zij dit doorstaan en wie verdiende er aan de pillen van mijn moeder? Wie verdient er in de medische industrie? Wat is de motor van Philips, van Bayer, en Janssen Farmaceutica? En hoe gaan wij met de ander om? Hoe gaan sociaal democraten om met Jaap?

Die gesprekken moeten wij aan gaan en met velen want alleen kom ik daar niet uit, en U komt daar alleen ook niet uit. Het zijn wezenlijke, menselijke vragen die de samenleving beantwoordt wil zien. En dat kan alleen binnen een grote, levendige democratische partij.

Dat geldt ook voor het antwoord op de veranderende omstandigheden in economie en samenleving. Iedereen ziet dat de economische machten over de gehele wereld verknoopt zijn en dat zij vrij spel hebben. Tegenmacht is nodig, ten minste op Europees niveau. Buiten België zie ik de vakbonden niet op straat komen om te protesteren; integendeel. Vakbonden, sociaal democraten lijken zich te schikken in het verzachten van de nadelen van vrijhandel en schaalvergroting. Dat is niet genoeg.

Op mijn voettocht heb ik de grote verschillen gezien tussen de verschillende regio’s. Er is een wezenlijk verschil tussen het Noorden van het land en Limburg; in taal, in cultuur, in landschap en geschiedenis. In Limburg heeft vrijwel ieder dorp, iedere stad een eigen staatkundige geschiedenis. Wist U dat Thorn tot en met de Franse Revolutie een vrouwenstaat was, door vrouwen bewoond en bestuurd en dat die vrouwenstaat onderdeel uit maakte van de Duitse länder?

Wat alle regio’s in Europa met elkaar verbindt, is dat velen aan de onderkant van de arbeidsmarkt en de middelbaar opgeleide vaklieden, arbeiders en bedienden, jong en oud een speelbal is van elkaar vernietigende economische machten.
De schaalvergroting en de mobiliteit in de industrie, het gesleep met grondstoffen en dieren, al dan niet ingevroren, doet de aarde geen goed. Het moet echt anders.

Laten we binnen regionale verbanden een nieuw plan voor de arbeid schrijven, gericht op werk voor laag en middelbaar opgeleide mensen, dus eigenlijk het omgekeerde van de kenniseconomie, wat niets anders is dan eersteklas treinwagon voor de hoog ontwikkelde burgers. Laten we zo,n regionaal plan voor de arbeid schrijven en uitdenken op basis van hele basale zaken: de productie van voedsel, van kleding, van wonen. De economische orde is natuurlijk ingewikkelder dan ik hier schets en enorm verbonden over alle grenzen… Maar er groeit een andere, kleinschaliger economie naast de wereldwijd verbonden bedrijvigheid. Het is aan ons een en ander met elkaar te verbinden. En het is vooral aan ons om in een eenvoudige taal richting te geven, perspectief te bieden, vertrouwen te scheppen.

Dat is geen terugkeer naar het verleden; integendeel.
Diversiteit is het wezenlijke kenmerk van de Europese samenleving; humaniteit en verdraagzaamheid is de les die we door schade en schande geleerd hebben in de vorige eeuw. Juist het benutten van de kracht van verdraagzaamheid en diversiteit schept toekomst voor Europa. De Euro als gemeenschappelijke munt kan daarvan een afgeleide zijn; wanneer de Euro zoals nu een van bovenaf aansturende macht wordt, leert de Europese geschiedenis ons dat ons niet veel goeds te wachten staat.

Misschien moeten we een aantal zaken tegen de markt in durven organiseren. … Elsschot schreef in zijn droevig gedicht het Huwelijk… tussen droom en daad staan wetten en praktische bezwaren….
In dit geval zou ik zeggen…. er stonden wel meer zaken niet in wetten en praktische bezwaren waren er altijd…. Onze voorouders vochten voor de achturendag; het kiesrecht… Mogen wij vechten voor werk voor jongeren; mogen wij zorgen voor het vertrouwen voor eten en kleding voor een ieder, voor een fatsoenlijk dak boven ons hoofd en zorgende hand wanneer het nodig is? ….Alles heeft zijn prijs.

Daarom is mijn verzoek, praat hierover in de dorpen, organiseer avonden thuis, niet noodzakelijk in een zaaltje met een agenda en spanningen… nee, vraag, luister, stel vragen… Wie heeft de melk uit Friesland ontvreemd? Waarom? Wat maakt ons kwetsbaar; wat is noodzakelijk voor het geheel van de samenleving? Hoe organiseren we het werk en wel zo dat het leuk is en ook wat oplevert?

Mensen vragen mij vaak waartoe leidt de voettocht? Samen met de WBS zullen we zorgen dat er een mooi boek komt, zeker, maar laten we Hans Spekman helpen… laten we bouwstenen aandragen voor een sociaal democratisch ziekenfonds, laten we bouwstenen leggen voor een regionaal plan voor de arbeid; laten we de Partij opnieuw vanuit de dorpen organiseren en van de grote gemeentelijke afdelingen federaties maken… Het kan vast niet volgens de reglementen maar denk dan aan het verhaal van de bungalow van Nij Beets, of de AED apparaten van Gern van Essen… die apparaten kostten 7000 euro en dat geld had de gemeente niet. Dan doe ik het zelf, zei Gern… Twee weken later had hij het noodzakelijk geld bij een… jij zoveel, jij zoveel… jij zoveel… alle verenigingen en besturen ging hij langs… Die kracht, die energie bepaalt de toekomst van onze beweging,

Kats, 31 januari 2012.
Jan Schuurman Hess